Ekspertyza lustracyjna

Prof. Hubert Izdebski
Uniwersytet Warszawski
UWAGI W PRZEDMIOCIE ZASTOSOWANIA PRZEPISÓW O
LUSTRACJI DO WYBORÓW W SZKOLACH WYŻSZYCH

Przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z pózn. zm.) o tyle nie normuja całosciowo kwestii prawa wyborczego w wyborach w szkołach wyższych, że nie odnosza sie, chocby przez odesłanie, do kwestii rozstrzygnietych w tzw. ustawie lustracyjnej, tj. ustawie z dnia 18 pazdziernika 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczenstwa panstwa z lat 1944-1990 oraz tresci tych dokumentów (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z pózn. zm.). Ponieważ ustawa lustracyjna dotyczy okreslonej materii prawa wyborczego w szkołach wyższych, jest ona w tym zakresie lex specialis - i odpowiednie jej przepisy należy stosowac w toku postepowania wyborczego.

Ustawa lustracyjna nakłada (wart. 7 ust. 1-3a w zwiazku z art. 4 pkt 18 i pkt 44) na osoby urodzone przed dniem 1 sierpnia 1972 r., które w uczelniach publicznych i niepublicznych kandyduja na stanowiska rektora, prorektora, kierownika i zastepcy kierownika podstawowej jednostki organizacyjnej (w szczególnosci dziekana i prodziekana) oraz dyrektora i zastepcy dyrektora instytutu (przy czym w ramach niniej szych uwag należy je brac pod uwage tylko wówczas, gdy z mocy statutu sa to funkcje z wyboru), obowiazek złożenia oświadczenia lustracyjne o albo, gdy oswiadczenie już zostało złożone, informacji o uprzednim złożeniu oswiadczenia lustracyjnego. Oswiadczenie lustracyjne składa sie w chwili wyrażenia zgody na kandydowanie - z tym że składa sie je "organowi własciwemu do przedłożenia oswiadczenia"; organem tym jest w stosunku do kandydatów na funkcje rektora i prorektora minister własciwy do spraw szkolnictwa wyższego (tj. obecnie Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego), a do kandydatów na pozostałe wymienione funkcje - rektor danej uczelni (art. 8 pkt 17 i pkt 41 ustawy).

Ustawa lustracyjna - która w tym zakresie jest wyraznie niedopracowana - nie wskazuje w sposób wyrazny sankcji za niewykonanie powyszego obowiazku. Sankcja za niezłożenie w terminie oswiadczenia lustracyjnego okreslona w art. 57 ust. 2, mianowicie pozbawienie danej funkcji z mocy prawa z dniem, w którym bezskutecznie upłynał termin do złożenia oswiadczenia, nie może znalezc wprost zastosowania - nie tylko dlatego, e kandydowanie nie jest jeszcze sprawowaniem funkcji, która ma sie stracic, ale także z tego powodu, że komisja wyborcza nie jest organem własciwym do przedłożenia oswiadczenia, a zatem może ona nie miec wiedzy o tym, e oswiadczenie zostało złożone (albo nie zostało złożone). Nie jest także jasne, jaki organ miałby stwierdzac wystapienie odpowiednika wygasniecia funkcji.

Ponieważ idzie o ewentualne ograniczenie biernego prawa wyborczego osób, które by nie złożyły oswiadczenia lustracyjnego wraz ze zgoda na kandydowanie, a wszelkie ograniczenia w tym zakresie moga wynikac z wyraznego przepisu ustawy przy spełnieniu innych wymogów okreslonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, niemożliwe jest stosowanie rozszerzajacej wykładni powołanych przepisów. Z drugiej strony, przyjmujac, i ustawodawca jest racjonalny, nie mona zakładac, że wprowadził on obowiazek, który mógłby byc egzekwowany tylko w razie
objecia funkcji.

Z tego powodu, sa podstawy do przyjecia w ramach wewnetrznych unormowan uczelni, e kandydat na te funkcje z wyboru, kandydowanie na która łaczy sie z obowiazkiem złożenia oswiadczenia lustracyjnego, ma obowiazek powiadomienia własciwej komisji wyborczej o złożeniu oswiadczenia "organowi własciwemu do przedłożenia oswiadczenia" a komisja ma obowiazek powiadomienia własciwego
organu wyborczego o złożeniu takiej informacji (albo o jej niezłożeniu). Wyborcy powinni miec bowiem wiedze o wypełnieniu (albo niewypełnieniu) obowiazku ustawowego przez kandydata na odpowiednia funkcje.

Należy przy tym podkreslic, że tresc oswiadczenia lustracyjnego nie moe byc znana ani organowi własciwemu do przedłożenia oswiadczenia, ani tym bardziej organowi wyborczemu. W odniesieniu do osób pełniacych omawiane funkcje, tresci oswiadczenia nie podaje sie do publicznej wiadomosci (argument a contrario z art. 13). Organy, którym składane sa oswiadczenia lustracyjne, przekazuja je niezwłocznie do Instytutu Pamieci Narodowej celem ich rozpoznania (art. 7 ust. 5) i wszczecia ewentualnego postepowania sadowego w przedmiocie tzw. kłamstwa lustracyjnego.