Profesor Maria Cieślak – wspomnienie

W niedzielę 23 kwietnia 2023 r. otrzymaliśmy bardzo smutną wiadomość: Profesor Maria Cieślak odeszła od nas na zawsze.

Odeszła „Nasza Pani Profesor Cieślak”. „Nasza” – była bowiem promotorką lub recenzentką wielu prac doktorskich, wspierała w dalszej karierze naukowej. Była nauczycielką i mistrzynią. To Ona pokazała nam piękno i tajemnice nauki.

Maria Łucja Cieślak urodziła się 13 grudnia 1933 roku w Barchlinie (woj. wielkopolskie)*. W Lesznie ukończyła liceum, które wykształciło w Niej cechy rzetelnej, skrupulatnej pracy „od podstaw”, uczciwości, poszanowania prawdy. W 1951 r. podjęła studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach. Następnie przeniosła się do Wrocławia na Wydział Przemysłu ówczesnej Wyższej Szkoły Ekonomicznej i z tą uczelnią (obecnym Uniwersytetem Ekonomicznym we Wrocławiu) związała swoje życie zawodowe i dalszą karierę naukową. W 1956 roku uzyskała tytuł magistra ekonomii w zakresie statystyki. Na Jej zainteresowania naukowe duży wpływ wywarł prof. Jan Falewicz, pierwszy kierownik Katedry Statystyki WSH we Wrocławiu. Wyniki uzyskane w czasie studiów spowodowały, że Pani Profesor otrzymała propozycję pracy na uczelni, którą przyjęła, rozpoczynając tym samym karierę naukową w Katedrze Statystyki, a następnie w Katedrze Ekonometrii.

W 1964 roku Pani Profesor Maria Cieślak obroniła pracę doktorską „Statystyczne problemy normowania pracy”, uzyskując stopień doktora nauk ekonomicznych. Z inicjatywy prof. Zdzisława Hellwiga w 1974 r. powołany został w Instytucie Cybernetyki Ekonomicznej Wydziału Gospodarki Narodowej Zakład Teorii Prognoz i Demografii. Kierowanie tym Zakładem powierzono ówczesnej doc. dr Marii Cieślak. Również w tym roku wieloletnia współpraca Pani Profesor z Instytutem Polityki Naukowej w Warszawie zaowocowała monografią „Modele potrzeb na kadry kwalifikowane”. Było to główne osiągnięcie, za które Pani Profesor Maria Cieślak uzyskała stopień doktora habilitowanego nauk ekonomicznych. Praca ta pod zmodyfikowanym tytułem „Modele zapotrzebowania na kadry kwalifikowane” została wydana przez PWN w 1976 r. Pięć lat później nadano Pani Marii Cieślak tytuł profesora nadzwyczajnego. W 1981 roku Zakład Teorii Prognoz i Demografii został przekształcony w Katedrę Teorii Prognoz i Demografii, a w 1995 r w Katedrę Prognoz i Analiz Gospodarczych. Pani Profesor kierowała tymi Katedrami z przerwami do 2003 r. W 1988 r. Pani Profesor Maria Cieślak uzyskała tytuł profesora zwyczajnego.

Pani Profesor Maria Cieślak oprócz funkcji Kierownika Katedry pełniła na naszej Uczelni również inne ważne funkcje. Podejmowała się ich w poczuciu odpowiedzialności oraz służby społeczności akademickiej w szczególnie trudnych czasach. W latach 1979-1981 była prodziekanem Wydziału Gospodarki Narodowej, a w okresie 1981-1982 prorektorem ds. dydaktyki. Wytrwałość i odwaga, szacunek dla podstawowych wartości oraz otwartość na drugiego człowieka i zmieniający się świat sprawiły, że była wówczas wzorem dla wielu.

W uznaniu zasług dla Uczelni 26 września 2007 r. Senat Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nadał Pani Marii Cieślak tytuł honorowego profesora.

Aktywność naukowa i organizacyjna Pani Profesor nie ograniczała się jedynie do macierzystej Uczelni. Profesor Maria Cieślak była demografem i statystykiem, cenionym autorytetem naukowym. Począwszy od 1975 r. przez wiele kadencji Profesor była członkiem Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk, a od 1978 r. także członkiem Komitetu Statystyki i Ekonometrii PAN. Od 1985 r. była powoływana w skład Rządowej Rady Ludnościowej. Należała także do International Union for the Scientific Study of Population (od 1978 r.) Profesor była aktywna w środowisku naukowym do ostatnich dni. Jeszcze w ubiegłym roku aktywnie włączyła się w prace powołanego przez Prezydium KND PAN zespołu opiniującego propozycję strategii demograficznej przygotowanej przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej.

Jej ugruntowana w środowisku naukowym pozycja oraz sumienność w wypełnianiu obowiązków powodowały, że była zapraszana do współpracy w gremiach odpowiedzialnych za wydawanie różnych czasopism naukowych. W macierzystej Uczelni Profesor Maria Cieślak przez 11 lat przewodniczyła senackiej komisji wydawniczej. W różnych okresach była redaktorem naczelnym czy członkiem kilku rad redakcyjnych:

1. Rada Redakcyjna Przeglądu Statystycznego,
2. Komitet Redakcyjny Studiów Demograficznych,
3. Rada Redakcyjna Studiów Demograficznych,
4. Rada Redakcyjna Badań Operacyjnych i Decyzji,
5. Redaktor naczelny Argumenta Oeconomica,
6. Redaktor naczelny Wrocławskiego Biuletynu Gospodarczego (PTE O. we Wrocławiu),
7. Rada Redakcyjna Przeglądu Statystycznego Śląska Dolnego i Opolskiego.

Za swoje bogate osiągnięcia Pani Profesor Maria Cieślak otrzymała wiele odznaczeń i wyróżnień przyznawanych przez państwo, środowisko naukowe i inne instytucje. Pani Profesor Maria Cieślak była uhonorowana odznaczeniami: Krzyż Kawalerski i Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi. Została również odznaczona Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz Odznaką Zasłużonego Nauczyciela. W 1993 roku Prezes GUS przyznał Pani Profesor Złotą Odznakę Honorową „Za zasługi dla statystyki RP”. Posiadała regionalne nagrody: Złotą Odznakę „Zasłużony dla Dolnego Śląska” i Srebrną Odznakę Budowniczego Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.

Otrzymała tytuł Kryształowego Absolwenta (Alumnus), który został przyznany w imieniu Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, jako wyraz uznania dla wieloletniego dorobku naukowego i dydaktycznego Pani Profesor oraz wyraz podziwu dla zaangażowania w pracę na rzecz środowiska akademickiego.

Zainteresowania naukowo-badawcze Pani Profesor Marii Cieślak dotyczyły głównie dwóch obszarów: prognozowania i demografii. Pani Profesor Maria Cieślak uważana jest za twórcę Szkoły Naukowej Prognozowania rozwijanej w obecnym Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu. Charakterystyczną cechą tej szkoły jest zwrócenie uwagi na cały proces prognozowania, a nie tylko metody wyznaczania prognoz. Oznacza to położenie nacisku na formułowanie celu prognozowania, przesłanek prognostycznych, określanie założeń leżących u podstaw metod prognozowania oraz na badanie zgodności tych składowych procedury prognostycznej z doborem metod prognozowania. Pani Profesor poświęcała dużo uwagi krytycznej analizie metod prognozowania, propozycji nowych metod prognostycznych oraz budowaniu prognoz procesów gospodarczych i społecznych. Ukoronowaniem tych prac było opublikowanie wraz z zespołem podręcznika „Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowanie”, który był w 1994 r. nagrodzony przez Ministra Edukacji. Zagadnienia prezentowane w tej publikacji obejmują cały proces prognozowania w sposób kompleksowy i dogłębny. Dzięki takiemu holistycznemu podejściu podręcznik stał się pozycją wykorzystywaną w wielu uczelniach w kraju oraz drogowskazem dla wielu autorów innych podręczników z tego zakresu.

Profesor Maria Cieślak była inicjatorką cyklicznych konferencji naukowych „Prognozowanie w zarządzaniu firmą”. Podczas jednej z nich w 2014 r., która zbiegła się z XX-leciem Katedry Prognoz i Analiz Gospodarczych, dzieląc się swoimi refleksjami o „przygodzie” z prognozowaniem, wymieniała książkę Alvina Tofflera „Trzecia fala” jako inspirację do eksploracji tego obszaru naukowo.

Zainteresowanie prognozowaniem znalazło swoje odzwierciedlenie m.in. w prognozowaniu zjawisk demograficznych, co uwidoczniło się badaniach Pani Profesor nad koncepcjami i modelowaniem rozwoju demograficznego. Dużą wagę przywiązywała do poszukiwania coraz doskonalszych narzędzi badawczych i wyrażania zmian procesów ludnościowych, zwłaszcza dotyczących procesu starzenia oraz rynku pracy. Podejście Pani Profesor do prognozowania procesów demograficznych odpowiadało najnowszym trendom światowym. Opracowana przez Nią metoda prognozowania z wykorzystaniem analogii przestrzenno-czasowych była doskonałym tego przykładem. Efektem badań nad procesami demograficznymi była książka „Demografia. Metody analizy i prognozowania” (1982), której Pani Profesor była redaktorem naukowym i współautorem. Pozycja ta zdobyła nagrodę ministerialną i była kilkukrotnie wznawiana.

Pani Profesor Maria Cieślak była autorką (bądź współautorką) ponad 100 artykułów naukowych, 16 monografii, 18 podręczników i skryptów akademickich. Przygotowała wiele raportów z badań realizowanych również na potrzeby praktyki gospodarczej. Pomagała osobom przygotowującym rozprawy doktorskie i habilitacyjne oraz monografie profesorskie. Wypromowała trzynastu doktorów, opiekowała się również ośmioma habilitantami. Wśród Jej wychowanków jest 3 profesorów tytularnych. Była promotorką licznych prac magisterskich i dyplomowych. Pani Profesor, nawet gdy formalnie zakończyła aktywność zawodową, zawsze była gotowa służyć pomocą i radą w różnych kwestiach. Swoich uczniów otaczała szczególną opieką i troską.

Cieszyła się powszechnym szacunkiem, uznaniem i poważaniem polskich demografów, statystyków i ekonometryków. Wielu badaczy czuło przed Nią respekt, ale pozytywna recenzja czy opinia wyrażona przez Panią Profesor liczyła się w środowisku, była świadectwem uznania osiągnięcia naukowego. Dlatego wybierano Ją do różnych gremiów oraz powierzano rolę recenzenta. Pani Profesor była recenzentem w 53 przewodach doktorskich, 32 postępowaniach habilitacyjnych oraz 16 wniosków o nadanie tytułu profesora. Pani Profesor potrafiła docenić zaangażowanie, trud i wysiłek badacza. Jej recenzje były bardzo merytoryczne, ale napisane w życzliwy sposób, zawsze doceniła osiągnięcie i wskazała co warto jeszcze uwzględnić w badaniach. Okazywała duży szacunek innym pracownikom naukowym, co szczególnie było widoczne na konferencjach. Zawsze z uwagą słuchała wystąpień, a zgłaszane przez Nią uwagi oraz propozycje były konstruktywne i przydatne dla autorów. Po zakończeniu pracy na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu w 2003 r. Pani Profesor podjęła pracę w Wyższej Szkole Bankowej, początkowo w Poznaniu, a później we Wrocławiu.

Pani Profesor Maria Cieślak była aktywna naukowo przez całe swoje życie. Nawet będąc na emeryturze pisała artykuły i recenzowała różne prace naukowe: artykuły, rozprawy doktorskie czy monografie habilitacyjne. Ostatni artykuł Jej autorstwa ukazał się w opracowaniu zbiorowym pt. „Społeczeństwo w dobie przemian – studia interdyscyplinarne” w kwietniu 2023 r.

Postawa Pani Profesor wynikała z rozumienia roli uczonego, którego powinnością jest „pomóc w rozumieniu świata”. Z drugiej strony „to, czy wykorzystamy wyniki ich dociekań i jak je wykorzystamy, zależy od jakości społeczeństwa.” Odwołując się do koncepcji kapitału społecznego, określała rolę uczonych w jego tworzeniu. Mają oni Jej zdaniem „szczególne zobowiązania wobec jednostki, społeczeństwa i państwa. Te zobowiązania dotyczą efektywnościowych, aksjologicznych i powierniczych aspektów ich działań i zachowań. Głównym motywem działania uczonych […] jest niesienie dobra, nie zaś korzyści materialne przekraczające zwyczajne potrzeby osobiste jak i te wynikające z pracy” (M. Cieślak, Laudacja…, „Studia Demograficzne” 2/2017, s.13).

Mimo dużego zaangażowania w pracę naukową miała Pani Profesor czas, by poświęcać się dwóm pasjom: czytaniu książek i kontakcie z przyrodą. Olga Tokarczuk była jedną z Jej ulubionych pisarek. Chętnie wyjeżdżała, by pospacerować po lesie. Podobnie jak o swoje uczennice i uczniów, z niezwykłą czułością dbała o rośliny w swoim ogrodzie.

Z jednej strony czujemy smutek i żal związany z odejściem osoby bliskiej, która była z nami przez wiele lat, która tak wiele każdemu z nas dała od siebie, której opieki doznaliśmy, na którą zawsze mogliśmy liczyć. Z drugiej strony towarzyszy nam uczucie wdzięczności dla Pani Profesor za tak wiele, za wszystko co od Niej otrzymaliśmy. Dziękujemy Jej za wzór naukowca i człowieka, który nie jest obojętny na sprawy kraju i drugiego człowieka.

Nauka polska straciła wybitną uczoną i wychowawczynię. Osobę światłą, otwartą, życzliwą i twórczą.
Na zawsze pozostanie w naszej wdzięcznej pamięci.

---

red. s